Sunnudagurinn 14. mars
Sólrík helgi í höfuðborginni og þó það sé kalt eygjum við vorið. Þá er tíminn til að huga að garðinum, sýna sig og sá fræjum. Hér eru meðmæli með myndlistarsýningu á Skólavörðuholti, leiksýningu við Tjörnina og hugleiðing um ræktun. Muniði að fyrir ári í dag, átti að skella á samkomubann á morgun?
Með kaffinu í dag 🍾
I. Hægra / Vinstra í Ásmundarsal og Vinstra / Hægra á Mokka,
- Við erum að hlusta,
II. Til eru fræ – að rækta garðinn sinn,
III. The Last kvöldmáltíð í Tjarnarbíói,
- Eitt enn: Grammý-verðlaun í kvöld.
I. Einkasýning Eddu Jónsdóttur
Hægra / Vinstra og Vinstra / Hægra,
í Ásmundarsal og á Mokka.
Sýningin stendur til 5. apríl, 2021.
Ég panta mér te með mjólk og kókosbita á Mokka. Mæðgum á næsta borði eru færðar nýbakaðar vöfflur og kakó. Kunnuglegur ilmur alltumlykjandi. Jarðskjálftalíkön og möguleikar á Kröflugosi eru rædd manna á milli á öðru borði. Annar segir hinum frá því að í kennslubókum æsku sinnar í jarðfræði hafi verið kennt um útbrunnin eldfjöll í Vestmannaeyjum. Margt hefur verið rætt við þessi borð á Mokka.
Ljósmyndir og grafíkverk hanga á vel götuðum strigaklæddum veggjunum. Götin koma ekki að sök, eru bara áminning um það mikla menningarsamfélag sem þrifist hefur á þessu litla kaffihúsi á Skólavörðustígnum í áratugi. Myndirnar eru svarthvítar ljósmyndir af fólki og skuggavarpi líkama þeirra í borgarumhverfi og svarthvít grafíkverk af tveimur fígúrum í hverri, í að því er virðist einhvers konar leik. Mikil hreyfing og mikil orka.
Verkin eru annar hluti sýningar, Vinstra/Hægra og Hægra/Vinstra sem er samhliða í Ásmundarsal. Verkin eru hugarsmíð og afsprengi sköpunarferlis Eddu Jónsdóttur og sýningunum stýrt af kjarngóðu þríeyki, Hildigunni Birgisdóttur, Önnu Júlíu Friðbjörnsdóttur og Auði Jörundsdóttur sem allar þekkja Eddu og verk hennar vel og hafa starfað með henni um langt árabil. Edda segir þær þekkja verkin og hugsun sína betur en hún sjálf. Hún geri þau bara, en þær setji þau í samhengi hvert við annað og orði hugsunina umfram hennar eigin skilning.
Edda deilir ríkulega svipmyndum úr sköpunarferlinu á instagram reikningi sínum. Hér úr uppsetningu á Mokka.
Ég fann fyrri léttleika, forvitni og kæti í Ásmundarsal. Eins og streymi sköpunarkraftsins væri á fullum krafti, sem það er hjá Eddu. Hún er víst stöðugt að og sífellt með alla anga skynjunar úti, mætt með símamyndavélina eða skyssubókina við minnsta þrusk. Framleiðni og dugnaður eru oft ofmetin og ekki alltaf jákvæð fyrirbæri, en því er þveröfugt farið hér, sköpunarflóðið augljóst en nosturslega valið úr verkunum og sett saman á sýningunni. Búnkar af teikningum í glerborði gefa til kynna mikla athygli á einstökum atriðum, síendurtekin útfærsla á því sem skýtur upp í hugann eða fyrir augu ber. Við sjáum ekki nema brot af teikningunum á sýningunni, restin er neðar í búnkanum og gefur hugmyndunum þrívíðara form og veitir innblástur.
Endurteknar vatnslitateikningar af brjóstumkennanlegum uppbundnum trjáhríslum sem virðast berjast fyrir lífi sínu vöktu athygli mína. Þær voru víst teiknaðar á meðan Edda bjó í Arizona og var að bíða einhvern daginn. Hún sá trjáhríslu út um gluggann og hóf að teikna hana síendurtekið og með vinstrihendi, en sjálf er hún rétthent. Myndirnar bera ekki sérstaklega með sér að vera af sömu hríslunni, enda sífellt eitthvað nýtt sem Edda veitir athygli sem birtist í sérhverri teikningu. Sýningin er römmuð inn af hugleiðingu um hægra og vinstra heilahvelið, en með því að teikna með gagnstæðri hendi miðað við það sem manni er eðlislægt þjálfar maður hitt heilahvelið. Þessa hugsun má yfirfæra á önnur verk þó þau séu unnin á allt annan máta. Vinnuferlið hennar er vel slípað en síkvikt og svo virðist sem hún hafi algert traust á innsæinu. Það er í raun fágætt.
Litlir svanir úr postulíni eru í röðum á sýningunni, og aðrir stærri úr leir á svölum Ásmundarsalar, þangað sem ávallt er ánægjulegt að koma. Þessir litlu eru mýmargir og hver með sín sérkenni, sumir minna helst á páfugla á meðan aðrir eru meira eins og hnoðrar með gogg. Einn lítill en framsýnn syndir sína leið að því er virðist á orku sólarinnar inn í nýja vitund. Stærri tegundarbróðir hugleiðir að fylgja honum en óljóst er um ákvörðun hans. Hver sem ástæðan var fyrir notkun á leir annars vegar og postulíni hins vegar, skalanum og ferðalaginu, fer hugurinn á flakk um hugmyndasöguna, þróun samfélaga og hvers kyns tímamót.
Svanur úr leir syndandi á vegg í Ásmundarsal, sést til annars á svölunum í gegnum gluggann og glittir í þriðja.
Skissubækur, ljósmyndir, einþrykk og fleiri vatnslitaverk eru einnig á sýningunni og mælum við eindregið með heimsókn á báða hluta hennar. Vaffla og kakó, eða kakó með vöfflu eru valkvæð en auka á ánægjuna, hvort með sínu lagi.
Edda útskrifaðist úr Myndlista- og handíðaskólanum og var strax mjög virk í myndlistarlífinu. Síðan eru liðin um fjörutíu ár. Fjör-ár. Hún hefur sinnt sínum eigin verkum alla tíð en sýndi sjálf lítið á löngu árabili. Hún stofnaði enda i8 gallerí 1995 þar sem hún lagði alla áherslu á að sýna verk annarra listamanna. I8 lifir enn í dag góðu lífi, er mjög virt í alþjóðlegu samhengi myndlistarinnar og mikilvægt fyrir myndlistarsenu í svo litlu landi að hafa slíkt framúrskarandi gallerí í sinni heimabyggð.
Við erum að hlusta
Hitt og þetta ratar á listann hjá okkur þessa dagana. Popp og klassík, íslenskt og erlent.
II. Til eru fræ
Heimsókn í garðverslun,
(t.d. Innigarða, Garðheima, Blómaval eða vefverslun Garðyrkjufélags Íslands).
Næstu 2 vikur.
Klukkan tifar og ein af annarri rumska þær og vakna af vetrardvalanum í garðinum. Það er ekki seinna vænna að finna til nokkur vel valin fræ og stinga í mold til forræktunar. Það er aldeilis magnað og merkilegt hvað eitt örsmátt fræ getur lengi og vel geymt dýrmætar upplýsingar og forða til að koma af stað spírun og fyrsta þroska þess sem getur við góðar aðstæður vaxið og dafnað og orðið að gjöfulli plöntu.
Því er nefnilega þannig farið að afkoma mannkyns veltur á þessum töfrum. Á Svalbarða er það sem hefur verið kallað mikilvægasta herbergi heims, fræbanki sem geymir fræ um 860.000 tegunda. Reglulega er bætt í safnið en sjaldnar hefur reynt á að taka úr því. Það gerðist þó í kjölfar stríðsins í Sýrlandi þegar fræbanki miðstöðvar í landbúnaðarrannsóknum eyðilagðist í árás og starfsfólkið þurfti að leggja á flótta. Vera Illugadóttir fjallaði í einum þátta sinna Í ljósi sögunnar um fræbanka í Leníngrad og átök um hann en nú eru einnig uppi áhyggjur um öryggi fræbankans á Svalbarða vegna loftslagsbreytinga.
Þetta var hliðarspor. En til eru fræ hér í landi allsnægtanna og meðmælin snúa að því að rækta garðinn sinn. Það má gera með ýmsu móti og getur hvelfst um ólíkar hliðar líkamlegrar og andlegrar næringar. Með því að rækta garðinn sinn í bókstaflegri merkingu má bæði rækta plöntur sér til matar og yndisauka, hugmynd um sjálfbærni og ekki síst jarðtenginguna enn bókstaflegar með því að stinga fingrunum ofaní jörðina. Moldin er nefnilega margvíslegum gæðum gædd og ein okkar dýrmætasta auðlind.
Plöntur skynja ljós á annan hátt en mannfólkið og nýta sér til að mynda rauða og bláa geislun jafnvel og græna á meðan mannsaugað nemur grænu litina best. Ljóstillífunarhæf geislun er aftur á móti á nokkurn veginn sömu bylgjulengdum og þeir litir sem mannsaugað nemur.
Til að forrækta þarf lítið annað en bakka og sáðmold (nú eða sáðkubba sem fást í handhægum einingum, sáðmoldin er næringarsnauð sendin mold og fæst tilbúin), fræ að eigin vali (gjarnan lífræn) og nokkrar góðar samverustundir með sjálfum sér. Vert er að huga að áðurnefndum góðum aðstæðum og skoða hvar sáðbökkunum er best komið fyrir. Gjarnan þar sem góðrar birtu nýtur við og hlýju. Vatn, koltvísýringur úr andrúmsloftinu og orka sólarinnar (eða raflýsingar njóti lítillar náttúrulegrar birtu við) sjá svo um næstu skref. Fræin komast í snertingu við vatn og hormón í þeim segja þeim að spíra. Forði fræsins knýr spírunina og vöxt fyrsta blaðparsins, kímblaðanna. Nauðsynlegt er að halda raka í fræbeðunum með hóflegri vökvun, gjarnan að neðan til að lokka verðandi rætur niður á við frekar en upp. Þegar fyrstu kímblöðin gægjast upp úr moldinni getur hringrás ljóstillífunar og öndunar hafist. Ríkulegt spjall við litlu lífverurnar hjálpar þeim að vaxa. Því er nefnilega svo farið að magn koltvíoxíðsameinda sem plöntur nota til að mynda sykrur er hlutfallslega svo lágt í andrúmsloftinu að undrum sætir að þær geti fundið þau. Þau eru aftur á móti hlutfallslega miklu fleiri í andardrætti okkar.
Skynsamlegt er að merkja hvaða tegund er sáð hvar. 1-3 fræ í hvert hólf og sniðugt að setja lok yfir á köflum til að útbúa einskonar örsmátt gróðurhús. Gæta þarf þó að því að sáðplönturnar ofhitni ekki.
Hvað val á tegundum til ræktunar varðar er gæfulegt að ætla sér ekki um of en gæta að tegundafjölbreytni. Sittlítið af hverju af eikarblöðum, kóralkáli (romanesco), spergilkáli, grænkáli, rauðrófum, salvíu og morgunfrúm og skjaldfléttum og að lokum tómötum og chilli til inniræktunar. Nú eða hverju því sem hugurinn girnist. Gulrótum og baunum er best að sá beint út í beð. Smátt og smátt vaxa litlu plönturnar samhliða því að sól hækkar á lofti, dagana lengir og hitastigið hækkar, allt þar til tímabært er að setja þær í stærri potta eða niður í matjurtagarðinn. Þar er einnig gott að huga að aðstæðum en meira um það síðar.
Í þáttunum Grænir fingur sem sjónvarpað var á níunda áratug síðustu aldar kom margt fróðlegt fram. Þættirnir hafa einnig þónokkuð skemmtanagildi í ljósi þess hve margt hefur breyst í framleiðslu sjónvarpsefnis síðan þá. Lesendur kunna að kannast við einn stjórnanda þáttanna, Hafstein Hafliðason sem er virkur í athugasemdum í Facebook-hópum er snúa að garðyrkju en þar fer fram ríkulegt og oftast mjög gagnlegt samtal um garðyrkju (Dæmi um hópa: Ræktaðu garðinn þinn – Garðyrkjuráðgjöf, Ræktaðu í gróðurhúsinu þínu, Ræktun matjurta og kryddjurta, Áhugahópur fólks um kartöflur & kartöflurækt - sem vissulega er ekki forsáð). Níundi þáttur Grænna fingra sem fjallar um lífræna ræktun og aðstæður í ræktun hlýtur að teljast goðsagnakenndur, en það eru þeir vafalaust margir.
Ég trúi því að plöntur séu félagslyndar og í raun mun þróaðari lífverur en við höfum valið að trúa og ljóst er að gjarnan ríkir þeirra í milli deilihagkerfi sem byggir á sameiginlegri lífsafkomu. Ég skal ekki segja hvort þær hafi almennt séð heila eða miðlæga stjórnstöð en rannsóknir hafa sýnt fram á að þær geta lært, til dæmis að muna birtumagn dagsins til að undirbúa sig fyrir þann næsta og sitthvað til að verjast óvinum. Býti gíraffi lauf af akasíutré getur það sem dæmi hafið skjóta framleiðslu á ákveðnu kolefnissambandi, tanníni (sem vínáhugafólk kannast einnig við) sem bæði bragðast illa í gíraffamunni og truflar meltinguna. Samhliða framleiðslunni eru lyktarhormón (ferómón) send út í umhverfið sem skilaboð til nágrannanna um að framkalla sömu viðbrögð. Nærliggjandi akasíutré nema hormónin og bregðast við með því að hefja eigin framleiðslu á tanníni. Taugasérfræðingurinn Greg Gage heldur því jafnvel fram að plöntur geti talið og haft samskipti með rafboðum og hefur rannsakað viðbragð plantna sem svipar til rafboða í taugakerfi mannsins. Sitthvað áhugavert hér á ferð. Hættum þó hér áður en skrifin fylla heilan hillumeter en hefjumst handa við að teikna upp garðinn okkar.
III. Á ögurstundu
The Last kvöldmáltíð
Tjarnarbíói við Tjarnargötu
Á föstudag skelltum við okkur í leikhús í Tjarnarbíói. Við vissum ekki mikið fyrirfram um verkið sem við sáum. The Last kvöldmáltið er fyrsta leikrit Kolfinnu Nikulásdóttur og leikstýrt af Önnu Maríu Tómasdóttur. Í því leika fimm leikarar.
Fyrstu viðbrögð við ólíkum tilfinningum geta verið hlátur. Eitthvað er fyndið, þá hlær maður en ekki bara þá. Stundum bregður manni eða jafnvel hryllir við og þá brýst fram einkennilegur hlátur. Ofarlega í minni eru tvær leiksýningar sem báður voru á litla sviði Borgarleikhússins, Jesú litli og Kenneth Máni. Báðar sögurnar harmsögur og þó þær hafi verið ólíkar áttu þær það sameiginlegt að kítla hláturtaugarnar svo innilega að þegar harmurinn dundi yfir frussuðu leikhúsgestir af hlátursmituðum hryllingi. Stutt getur verið á milli hláturs og gráturs, ekki satt? En líka þrumuskots og stjörnuhraps.
Þessi tilfinning kom upp í hugan í Tjarnarbíói. Þar, á botni sundlaugar, eru að því er virðist síðustu fimm manneskjur heimsins efir hrun mannlegs samfélags. Sú hugsun auðvitað ekki aðhlátursefni. Kannski er þarna fjölskylda samankomin, kannski bara óvænt mengi fólks. En þau hafa verið þarna lengi og þróunin fjarri því að vera á besta veg, hún teygir sig frekar hinum megin á rófið.
Þau eru Íslendingar, eða kannski vestur-Íslendingar? Er sundlaugin í Gimli? Verkið er kannski stúdía um það sem eftir stendur: Í hvað heldur mannkynið þegar allt er á leið til fjandans? Hvaða hefðir? Hvað er mikilvægt? Niðursuðupönnukökur og pylsur á 17. júní? Eða gott skemmti-atriði?
Þarna ægir saman fullt af hugmyndum sem margar eru áhugaverðar, það vantar ekki. Úrvinnslan er þó sleip og límið kannski ekki þornað og við enn ekki handviss um hvað það var sem við sáum. Leikmyndin var áhugaverð og ætli megi ekki segja að Ragnar Ísleifur Bragason hafi átt stjörnuleik. Notkun á ensku og dönsku í bland við íslensku var að einhverju leyti spennandi og tenging kynslóða á milli (eða það vonum við frekar en að það hafi snúið að tvítyngi vestur-íslendinga). Þarna hefði verið rými til að dýpka úrvinnsluna á efnistökunum og skerpa einbeitinguna. En var leikritið í heild sinni áhugavert og býður upp á góðar umræður eða einfaldlega ódýrt grín sem byggir á klámkjafti og klisjum. Framúrstefnulegt var það svo sem ekki og við erum hugsi yfir því. En við hlógum oft, stundum sennilega af gömlum vana við að horfa á Helgu Brögu Jónsdóttur, en stundum yfir vel skrifuðum samtölum og fáránlegum hugmyndum á heimsenda.
Það er þó gott að verða ruglaður í ríminu og finna sterkar tilfinningar gagnvart listaverki. Við mælum með að áskrifendur skelli sér í Tjarnarbíó og taki þetta sjálfir út.
Með okkar bestu óskum,
Edda og Greipur
Eitt enn: Grammy-meðmæli frá um daginn 🇮🇸
Við sögðum frá hljómplötuþríleik Sinfóníunnar í fréttabréfnu okkar í janúar. Ein platan í þríleiknum er tilnefnd til Grammy-verðlaunanna sem verða einmitt afhent í kvöld. Sá hluti verðlaunahátíðarinnar sem hýsir flokkinn sem Sinfónían er tilnefnd í hefst kl. 20 að okkar tíma.
Hljómsveitin fagnar tilnefningunni með tónleikum á fimmtudag sem við mæltum einnig með í fréttabréfi á dögunum.
Áfram menningarlíf á Íslandi!