Stríð og friður
Meðmæli fyrir ljúfa einveru eða agnarsmáa samveru
Pálmasunnudagur, 5. apríl 2020
Við förum að fyrirmælum, sníðum meðmæli dagsins að samkomubanni og veljum mola úr óvenjulegu framboði á óvenjulegum tímum. Við mælum með stórskemmtilegri og fræðandi mynd um goðsagnakennt myndlistarpar. Við förum í tilgangslaust stríð og heim á ný á óperusviðinu og hugum að einkahelgihaldi nú þegar dymbilvika gengur í garð í aðdraganda páska.
Á milli þess sem við sendum frá okkur fréttabréf höfum við ákveðið að safna saman uppfærslum og ábendingum tengdum útgefnum fréttamolum í þráð á vefsíðunni okkar.
I. Vasulka áhrifin
Forvitni og tilraunamennska hafa einkennt listferil Steinu og Woody Vasulka. Woody kvaddi og hélt til sumarlandsins á liðnu ári en Steina býr enn í Bandaríkjunum þar sem þau eyddu mestum hluta ævi sinnar. Hrafnhildur Gunnarsdóttir er leikstjóri heimildarmyndarinnar Vasulka áhrifin, en hún dregur upp í henni litríkan, óbeislaðan og ekki síst leikandi feril þessara tveggja listamanna sem hvort kom úr sinni áttinni, klassískri tónlist og kvikmyndagerð, en runnu saman í eina órjúfanlega heild á augnablikinu sem þau hittust. Sönn saga.
Það má segja að þau hafi verið hálfgerðir spámenn í listinni, sannkallaðir frumkvöðlar á sviði videólistarinnar og miklir tæknigúrúar en af tæknikunnáttunni höfðu þau öllu jafna lifibrauð. Sérlega glögg sýn og greinandi notkun á hliðræna (analogue) og stafræna tækni mótaði verkin þeirra og sérstakt rafrænt sjónmál sem mótaðist af henni. Steina og Woody unnu verk sín saman fram til 1975, t.d. þetta verk frá 1970 en eftir það unnu þau mest hvort í sínu lagi.
Transfólkið var alltaf framúrstefnulegast, þetta varð minn leikvöllur…
segir Steina frá í myndinni, en allan feril sinn fóru þau ótroðnar slóðir og tengdu á milli alls konar hópa fólks, list- og faggreina. Árið 1971 stofnuðu þau Eldhúsið, The Kitchen í New York, sem enn í dag er starfandi og mikilsvirtur viðburðastaður fyrir tilraunamennsku og framúrstefnu í ýmsum listgreinum. Þau sneru sér síðar að kennslu en alltaf unnu þau samhliða að eigin verkum.
Upptaka frá 2013 úr Smithsonian listasafninu þar sem Steina flytur verk sitt Violin Power, flutt á raf-fiðlu sem kallar fram myndefni samkvæmt forskrifuðum reglum rituðum í strengi fiðlunnar.
Myndin Vasulka áhrifin er einstaklega fallega skotin og samsett, alger rjómi fyrir augað. Hún veitir mjög áhugaverða innsýn inn í líf og sköpunarferli þessara merku listamanna en einnig afkima listalífsins í Bandaríkjunum á sjöunda og áttunda áratugnum. Myndina frumsýndu þær Hrafnhildur og Margrét Jónasdóttir framleiðandi á heimildamyndahátíðinni Skjaldborg sem haldin er á Patreksfirði um hvítasunnuna ár hvert. Frábær hátíð sem þetta árið er stefnt að um verslunarmannahelgina.
Að kynna sér verk Vasulka hjónanna og horfa á myndina er stórgóður fyrsti undirbúningur fyrir Feneyjatvíæringinn í myndlist 2021 en þar verður Sigurður Guðjónsson fulltrúi Íslands. Sigurður sem hefur að mestu einbeitt sér að gerð videóa, þekkir þau hjón bæði vel og hefur orðið fyrir miklum áhrifum frá þeim, enda er ómögulegt að ímynda sér annað en að hrífast af þeim, hvílíkur er sköpunarkrafturinn og leikgleðin.
Vasulka áhrifin,
RÚV.
Aðgengileg til 8. apríl.
Við erum að hlusta 🎵
Nýtt lag frá Hjaltalín, nýr klarínettukonsert úr smiðju Vivaldis, ný svíta frá Auði og von um vor. Munið svo að þvo hendurnar.
II. Gleymdur málstaður – óperan Brothers
Árið 2004 kom út danska kvikmyndin Brødre eftir danska leikstjórann Susanne Bier. Hún hafði þá þegar getið sér gott orð í kvikmyndaheiminum og hefur síðan raðað verðlaunagripum á hilluna heima; meðal annarra Emmy, Golden Globe, Evrópsku kvikmyndaverðlaununum og svo auðvitað Óskari. Margar kvikmyndir hennar hafa gert það gott hérlendis. Þar má nefna Elsker dig for evigt, Efter brylluppet og áðurnefnda Brødre.
Danska borgin Árósar var menningarhöfuðborg Evrópu 2017. Af því tilefni var ákveðið að sviðsetja þrjár af vinsælustu myndum danska leikstjórans. Elsker dig for evigt varð að ballett, Efter brylluppet að söngleik og Brødre að óperu. Til þess að semja óperuna leituðu Jóska óperan og Sinfóníuhljómveit Árósa til íslenska tónskáldsins Daníels Bjarnasonar.
Saga Susanne og Anders Thomas Jensen í Brødre segir í stuttu máli frá danska hermanninum Michael sem er sendur í alþjóðlegt verkefni í Afganistan. Þar lendir hann snemma í átökum og er talinn af. Heima í Danmörku sitja ekkja og dóttir, litli bróðir og foreldrar og syrgja eiginmann, föður, bróður og son. Allir takast á við missinn á sinn hátt. Einhverjum gæti líka þótt bróðirinn hafa hjálpað ekkjunni með helst til of margt og gengið í aðeins og mörg hlutverk hins horfna Michaels. En Michael er ekki dáinn heldur hefur verið haldið föngnum af óvinaliði ásamt liðsfélaga sínum. Úr prísundinni kemst hann að lokum og má segja að þá hefjist hin eiginlega saga. Þung byrði söguhetjunnar þegar heim er komið reynist þyngri en einn maður þolir. Hér er saga úr nútímastríði sem heyrist ekki oft. Sárin á sál og huga hermanna sem þó særast ekki á líkama. Hvað gerðist? Hvernig gerðist það? Af hverju?
Ópera Daníels var frumsýnd fyrir fullu Tónlistarhúsi í Árósum í ágúst 2017. Henni var leiksýrt af danska leikstjóranum Kasper Holten og hlaut uppfærslan dönsku leiklistarverðlaunin Reumert sem óperuuppfærla ársins í Danmörku. Óperan er í þremur þáttum, ekki löng, aðeins eins og það sem eitt sinn þótti venjuleg bíómynd. Tónlist Daníels ber hans skýru höfundareinkenni en óperuformið og að segja þessa þungu einlægu sögu ferst honum vel úr hendi. Sérstaklega eru mér minnistæð Róluarían og magnaður Dýflissudúettinn undir lok verksins og auðvitað kórarnir:
Man goes to war in a faraway place
To fight for a cause soon forgotten.
To protect someone from someone else.
But who will protect man from himself?
Protect yourself with forgetfulness.
For those who have seen and those who have yet to see,
both the past and the future lie ahead [...]
Fyrir tónlistina hlaut Daníel Íslensku tónlistarverðlaunin 2017 og var tilnefndur ári síðar til Tónlistarverðlauna Norðurlandaráðs. Daníel vinnur nú að nýrri óperu um aðdraganda aftöku Agnesar árið 1830.
Það var mikið fagnaðarefni þegar Íslenska óperan og Sinfóníuhljómsveit Íslands stóðu fyrir því að óperan Brothers var sett á svið í upprunalegri sviðssetningu á Listahátíð í júní ári síðar. Textinn eða líbrettóið, er á ensku og er eftir hina sænsku Kerstin Perski. Einungis var um eina sýningu að ræða en salurinn þétt setinn og viðbrögðin góð.
Upptaka frá sýningunni í Hörpu þar sem tónskáldið sjálft heldur um tónsprotann er nú aðgengileg öllum á gæða-óperuvefnum Operavision og verður fram í júní. Við mælum því með hátíðlegri óperustund um páskana.
Hér er svo viðbótarmoli: 2009 kom út endurgerð dönsku kvikmyndarinnar í Bandaríkjunum. Brothers er leikstýrt af Jim Sheridan (meðal framleiðenda er Sigurjón Sighvatsson) og er aðgengileg í Leigunni hjá Vodafone. Þar gætu þeir sem hafa aðgang að henni dýpkað þekkingu sína á sögunni. Dönsku frumgerðina fundum við ekki á steymisveitum sem aðgengilegar eru með auðveldum hætti hérlendis en hana má nálgast á einhverjum bókasöfnum.
Brothers,
Operavision (Jóska óperan, Íslenska óperan og Sinfóníuhljómsveit Íslands).
Aðgengileg til 12. júní 2020.
III. Hugleiðing um helgistundir
„Sól í hjarta, sól í sinni“, sagði amma gjarnan yfir laugardagskaffinu um leið og sólin smeygði sér inn um gluggann og sendi geisla sína yfir dögurðinn og fjölskyldumeðlimi við borðið. Þær voru margar helgistundirnar í ömmu- og afahúsi og einkenndust gjarnan af endurtekningu. Einmitt þess vegna urðu þær sennilega helgistundir. Svo helgar að í mestu þynnku og partýsvefnleysi menntaskólaáranna, skyldi unglingurinn ég ávallt mæta sjálfviljug í ömmukaffi. Ég elskaði þessar stundir, það var einhver óskilgreind jarðtenging fólgin í þeim. Kannski magnaðist tengingin upp og stundirnar urðu einmitt nauðsynlegri þegar maður hafði týnt hluta af sjálfum sér á næturbrölti. Ég held að það séu svona tímar núna, þar sem mikilvægt er að huga að helgistundum. Tímar sem kalla á að sópa sér og sínum saman í sífellu og hlúa svo að bútunum, pússla þeim saman hægt og rólega.
Lítið er um kaffiboð og afar fátt er í raun opið um þessar mundir, nema ef vera skildi að allt sé opið, ef út í það er farið. Það er því vel við hæfi í kjölfarið á síðasta fréttabréfi og spögúlasjónum um sýningu þar sem egóið er að bresta, að taka skref í átt að anddyri Hallgrímskirkju þar sem Karlotta Blöndal sýnir um þessar mundir í sýningarröð Listvinafélags kirkjunnar. Karlottu er sýningarrýmið hugleikið og hún tengir það verkum sínum gjarnan nánum böndum. Hér er staðurinn anddyrið í bænahúsinu, einsskonar andrými. Dyr lokast, nýjar dyr opnast.
Verk Karlottu og þessi sýning eru einmitt á þeim slóðunum, á milli heima, innri og ytri, hins veraldlega og andlega. Myndlist hefur um aldir alda haft mikilvægan sess í helgihúsum og hér er kostur á að njóta hennar í eilítið öðru samhengi þar sem hlutbundin og óhlutbundin verk koma saman, prent af frumlitunum og fínlegar teikningar, allt nosturslega sett upp og hvert verk og staðsetning þess gaumgæfilega valin.
Allt slíkt hefur áhrif á upplifun og heildarmynd. Ég hugsaði upphengið að vissu leiti út frá takti eða tónlist, en líka að gestirnir virki rýmið með því hvernig þeir horfa…
sagði Karlotta í nýlegu viðtali við Einar Fal, blaðamann Morgunblaðsins. Mjúkar og fallegar teikningar eru á sýningunni af hinu bjarta silfurbergi og svörtu hrafntinnu. Þessir friðuðu steinar geta verið táknmyndir fyrir öflin sem nú takast á í heiminum og jafnvægi þeirra á milli en í sama viðtali segir Karlotta merkinguna breytast eftir því hver horfir og hvað dagarnir leyfa. Það er jú þannig með öll verk. Þau verða til í þessu bili á milli verksins og áhorfandans.
Þegar ég fór var enginn í kirkjunni en ef fleiri gestir eru þá er víst að nóg er plássið og allt með kyrrum kjörum í andrýminu þar sem engrar snertingar við veraldlegan heim er þörf en grunnt er á þeirri sem hreyfir hið innra.
Í anddyrinu,
Hallgrímskirkju, Skólavörðuholti.
Sýningin er opin daglega frá 12 til 15 til 24. maí.
Með bestu óskum um gleðilega páska,
Edda og Greipur
Gæðastund í garðinum 🌱
Það er gjöfult að rækta garðinn sinn og ekki seinna vænna að forrækta fyrir sumarið. Ræktun þarf ekki að taka mikið pláss, það er jafnvel hægt að koma sér upp litlum innigarði þó stundirnar í garðinum séu ómetanlegar ef kostur er á að útbúa þar matjurtagarð fyrir það sem hér þrífst sem er glettilega margt. Undurfagurt romanesco-blómkál, safaríkar gulrætur, baunagrös, jarðarber og gómsætar skjaldfléttur og fjólur svo fátt eitt sé nefnt. Það er sannarlega góð jarðtenging sem felst í því að eyða drykklöngum stundum með hendur í mold, sjá afkvæmin dafna og njóta svo uppskerunnar. Við mælum með þessum þáttum og fræbúð átrúnaðargoðsins og danska uppreisnarseggsins Camillu Plum sem leggur ríka áherslu á að það er jörðin sem við ræktum, plönturnar sjá svo að miklu leyti um sig sjálfar.