Sunnudagurinn 27. september
Kæri viðtakandi
Þér berst þessi sending því þú ert á póstlista okkar í sendibréfinu Edda og Greipur mæla með. Nú í bráðum ár höfum við án undantekninga sent áskrifendum okkar bréf annan hvern sunnudag með meðmælum um menningarviðburði á höfuðborgarsvæðinu og á köflum öðru sem okkur þykir vert að veita athygli. Hér sendum við ykkur nokkra mola sem gefa hugmynd um áherslur okkar og efnistök. Við vonum að þessi glaðningur finni ykkur vel og veiti jafnvel eilítinn innblástur og óskum ykkur góðra komandi vikna.
Haustið er tíminn og skammdegið nálgast. Verið velkomin að bætast í hóp áskrifenda okkar að meðmælamolum, það væri sönn ánægja að hafa þig með.
Yfirlit yfir mola dagsins:
I. Myndlistarsýning: Margrét H. Blöndal, Loftleikur
II. Ilmsýning í Álafosskvos
III. Lífríki þörunga
- Skynæfing 3
- Og eitt enn: Nýir landnemar á Austurlandi.
I. Loftleikur
Loftleikur, einkasýning Margrétar H. Blöndal
i8 Gallery, Tryggvagata 16
Stendur til 10. október.
Ég valdi mér myndlistina sem tjáningarform, ég valdi þann stað þar sem orðunum sleppir. Í ferli verksins verð ég málhölt, skynjunin hverfist frá einni svipmynd til annarrar og ég verð að loka augunum því ég ræð ekki við hliðstæðurnar í kringum mig.
segir í texta sem fylgir sýningu Margrétar H. Blöndal og er brot úr samtali hennar við kollega sinn í myndlistinni Ingólf Arnarsson (sem var annar sýningarstjóra Sequences myndlistarhátíðar sem við hófum leika með í fyrsta fréttabréfinu fyrir tæpu ári síðan). Mér finnst eins og þessi lýsing Margrétar segi margt um vinnuferlið hennar og leyfi mér að prjóna við þetta pælingum um gildi trausts á eigin tilfinningu, reynslu formæðranna sem býr í okkur, djúpu röddinni, innsæinu og mögulegan ávinning af því að rækta þessa þætti og fylgja þeim, frekar en ávallt hinu útskýranlega og rökhyggjunni.
Vinnuaðferðir listamanna eru svo óskaplega ólíkar og lykilatriði hvers og eins að finna sínar eigin. Þær leiðir sem hjálpa viðkomandi að kalla fram hugmyndirnar, eima þær, finna þeim farveg og raungera þær. Þetta á auðvitað við um okkur öll og er eitthvað sem við gætum hugað nákvæmar að dagsdaglega. Vinnuaðferðir Margrétar vekja mig til umhugsunar um gildi ólíkrar þekkingar einstaklinga og samfélaga. Ég er sérdeilis glöð með aukna umræðu og akademískar rannsóknir á þess lags þekkingu sem mætti kannski kalla tilfinningaþekkingu eða skynþekkingu og er nauðsynleg til jafnvægis við þá sem byggir á rökum. Rannsóknirnar ætti ekki að þurfa til, eru enda hálfgerð mótsögn, en áhugaverðar engu að síður í okkar vestræna heimi. Bendi í þessu samhengi til dæmis á nýlegan íslenskan heimildaþátt á RÚV, Börn hafsins, um Moken-ættbálkinn í Taílandi sem í gegnum aldirnar hefur byggt samfélag sitt á munnlegri geymd, hæfni í köfun og miðlun þeirrar þekkingar kynslóð fram af kynslóð, en stendur nú frammi fyrir margvíslegum ógnum tengdum ferðamennsku og alþjóðavæðingu.
Hluti af innsetningu á Loftleik. Mynd fengin að láni af vef i8 Gallery
Í samtalinu við Ingólf segir Margrét um efniviðinn sem hún vinnur með:
Ég á bland í poka frá ólíkum skeiðum og stöðum á jarðkringlunni. Sarp sem í hafa safnast snifsi frá öðrum sýningum auk nýlegri uppsprettna. Ég vel efni út frá eiginleikum þess. Litur er veigamikill þáttur, viðkoman já, eitthvað sem hægt er að bíta í, klípa, klippa, kroppa, líma, nudda, negla, rífa, hnýta, strjúka, slíta, staga og teygja. Táknræn merking nei, því þá þrengi ég stakkinn og set hugsunina framar möguleikunum. Persónulegar vísanir og minningar koma eftir á.
Hér fáum við eilítið meiri innsýn inn í vinnuferlið. Með ríka tilfinningu fyrir efnum og áhrifum þeirra virðist hún elta þau og nota eins og skynrænan vegvísi á sama tíma og hún geymir meðvitað þá mögulegu hleðslu, minningar og vísanir sem þau hafa fyrir henni. Það sé eitthvað sem geti komið til eftirá. Efniviður verkanna, litirnir, eiginleikarnir, samsetningin, samspilið og staðsetningin tala sínu máli í einskonar óútskýranlegu en áþreifanlegu jafnvægi. Efni og merking voru aðskilin, ný verður til. Einhvers konar alkemía.
Fingrabjarg, a Bundle of Boothmarks er rýmisverk í sjálfu sér, bókverk sem Margrét gerði í tilefni sýningarinnar, askja sem samanstendur af prentum af ljósmyndum og tveimur ánægjulegum textaverkum, einskonar kveikjum sem veita enn meiri innsýn inn í vinnuferli listmannsins. Orð leika nefnilega líka hlutverk í myndlist Margrétar, en gjarnan á óhefðbundinn máta. Hún hefur skrifað töluvert og notar tungumálið heilmikið. Sérhvert verk á sýningunni er án titils og kemur ekki á óvart, enda tala þau fyrir sig, en titill sýningarinnar, Loftleikur, er á sama tíma mjög ríkur. Guðni Tómasson leggur til í samtali við Margréti í Víðsjá (mín. 38.30) að hún sé að yrkja inn í þessi tvö rými, galleríið og öskjuna og fær hana til að lesa annan textann. Mér þótti þetta ekki alvitlaus hugmynd hjá honum.
Þær eru margar þrautirnar í nútímasamfélagi og við mælum af hug og hjarta með endurteknum heimsóknum á sýningu Margrétar, Loftleik. Innsetningin kitlar fínustu djúpsjávarstrengi líkamans og kallar fram með því nýja tóna, flytur mann á milli heimshluta og leikur við hið óskiljanlega. Verkin eru hvert um sig og sameinuð hlaðin af næringarefnum og ég fullyrði að maður gengur hverju sinni út af henni eilítið auðugri en maður var við innkomuna. Hér er raunveruleg og óþrjótandi auðlind í boði.
Við erum að hlusta
Með hverju bréfi deilum við lagalistanum okkar sem er opinn á Spotify og heitir einfaldlega Edda og Greipur hlusta á. Innihald hans tengist hverju sinni innihaldi bréfsins með einhverju móti, en stöku sinnum fáum við lánaða lagalista sem við rekumst á og fílum í botn. Að þessu sinni mælum við með hlustun á Herbst, Herbst, Herbst sem Bolli frændi setti saman.
II. Ilmsýning
Ilmbanki íslenskra jurta,
Nordic Angan, Álafossvegi 27, bakhús, Mosfellsbæ.
Opinn laugardaga kl. 12–16.
Á HönnunarMars í júní opnaði sýning sem lætur lítið yfir sér í bakhúsi í Álafosskvos í Mosfellsbæ. Þar höfðu áður þær Sonja og Elín, sem standa á bak við Nordic Angan komið sér fyrir með starfsemi sína. Þó sýningin sé ekki fyrirferðamikil er hún í raun risastór því í litlum hliðarsal í bakhúsinu við ána í kvosinni er hægt að fara í ferðalag út í móa, upp á fjöll, niður í fjöru, aftur í tímann til Ísafjarðar, jafnvel út á hvannabreiður Hornstranda.
Sýningin Ilmbanki íslenskra jurta er eins og nafnið gefur til kynna safn af lyktum sem eru sóttar í náttúruna. Þarna er að finna eimaðan ilm af blóðbergi, ætihvönn, spánarkerfli... Sýningunni má skipta upp í nokkra hluta. Hjarta hennar er stórt borð í miðjum salnum þar sem sjálfur banki jurtanna er. Á vegg eru glæsileg skógarlungu sem Guðný Hafsteinsdóttir, leirlistarkona hefur skapað. Við hlið þeirra er hin goðsagnakennda ilmsturta sem við kynntumst fyrst á HönnunarMars 2019. Að lokum hafa skaparar sýningarinnar útbúið ilmmyndir, minningar eða það sem þær kalla uppskriftir að augnablikum. Ein vakti sérstaka ánægju okkar. Bauð upp á tímaferðalag í gamalt hús við Aðalstræti á Ísafirði, nýbakaðar kringlur úr bakaríinu, kaffi, tóbak og reyndar smá sagga.
Er hægt að hugsa sér betri banka en Ilmbanka? Við mælum heilshugar með því að áskrifendur okkar láti þetta ekki framhjá sér fara. Í þessum banka þarf ekki að bóka tíma með þjónustufulltrúa, bara mæta og leggja inn á eigin reikning. Á leiðinni út er tilvalið að staldra við í litlu búðinni og taka með sér einhverja af þeim frábæru afurðum sem Nordic Angan hefur þróað og framleitt. Í dag erum við sérstaklega hrifin af nýja blóðbergssjampóstykkinu. Bæði fyrir sturtuna en líka bara í línskápinn.
Ritstjórar á Rás 1
Í byrjun þessa mánaðar gerðum við okkur ferð í Útvarpshúsið og áttum þar huggulega stund með Sigurlaugu Margréti Jónasdóttur í þætti hennar Segðu mér. Fyrir áhugasama má finna þáttinn í helstu hlaðvarpsveitum sem og í Spilara RÚV. Við komum honum líka fyrir í litla hlaðvarpssarpinum okkar:
III. Lífríki þörunga
Íslenskir matþörungar,
Sögur útgáfa
Talandi um næringarefni, auðlindir og að leggja inn á eigin reikning. Við færum þær stórfréttir að fylking næringarríkra lífvera hefur loks verið almennilega uppgötvuð af neytendum vors lands. Hér erum við að tala um undraheim þörunganna með möguleikum á stórkostlegum fjörunytjum sem þeim fylgja.
Þörungar hafa eins og þekkt er verið nýttir í Asíu í árþúsundir en fyrsta sagan af þara til matar á vesturlöndum er í Egilssögu. Á undanförnum áratugum og hundruðum hefur aftur á móti farið helst til lítið fyrir áhuga á þessum dýrmætum sjávarins á Íslandi og vesturlöndum almennt. Af hverju er ómögulegt að segja. Kannski þóttu þörungar lummulegir eða við hreinlega sáum þá ekki þó þeir væru beint fyrir augunum á okkur nær alla daga. Á undanförnum árum hefur orðið sannkölluð vakning í umræðu og meðvitund um auðæfi fjörunnar sem eru yfir og allt um kring hér á Íslandi. Nokkrir grúskarar og sérvitringar hafa auðvitað rannsakað þörunga og fjörunytjar í nokkra áratugi en það er eins og undiraldan sé reglulega kröftug núna og um það bil að berast upp á land. Til gamans er hér þarasagan af Agli.
Tilfinningaveran mikla Egill Skallagrímsson var hvílíkum harmi sleginn eftir sonarmissinn og ákvað að svelta sig í hel. Hann átti líka dóttur og sú var eðlilega ekki mjög ánægð með tilætlan föður síns. Hún var ljóslega skörp og gabbar föður sinn til að borða söl, segir þau flýta dauðanum. Egill verður svo þyrstur af átinu að hann svolgrar í sig mjólk sem lögð var fyrir hann og var þá úti um sveltið. Við þetta fann sorgin og sköpunarkraftur hans sér farveg og skrifaði Egill sig í gegnum sorgina og orti þarna Sonartorrek.
Meðmæli okkar snúa sérstaklega að öðrum og nýrri skrifum, nýútgefinni bók sem við erum ánægð með. Hún heitir einfaldlega Íslenskir matþörungar og er strangheiðarleg handbók sem inniheldur bæði hellings fróðleik og fjölmargar uppskriftir. Forsprakki útgáfunnar er Eydís Mary Jónsdóttir sem er land- og umhverfisfræðingur og hefur meðal annars um nokkurra ára skeið kortlagt strendur Íslands með tilliti til ólíkra tegunda þörunga. Kortlagningin er aðgengileg hér.
Eilítið um lífheiminn Ísland. Blágrýtisberglögin sem Ísland er að mestu leyti samsett úr eru rík af steinefnum sem bæði jökulárnar og vindarnir skila til sjávar (og sveita) í ríkulegu mæli. Straumarnir og hitastigið gera það svo að verkum að sjórinn umhverfis Ísland er hreinn og samanlagt skapa þessir þættir mjög góð vaxtarskilyrði fyrir þörunga. Strandlengjan er löng og því ljóst að hér er kjörlendi fyrir öflugan vöxt.
Mynd sem sýnir hvernig þang og þari vex í fjörunni. Fengin að láni úr bókinni.
Þörungar eru fylking lífvera sem skiptast í rauð-, græn- og brúnþörunga. Brúnþörungar skiptast svo í þang og þara og eru hér fyrst og fremst til umfjöllunar. Allir þörungar eru frumbjarga og ljóstillífa, jafnvel á ótrúlegu dýpi þar sem afar takmarkað ljós kemst að. Heyrst hefur að hvalir kafi niður á gríðarlegt dýpi, hámi í sig þörunga og skili úrganginum í efri lög sjávar þar sem hann verður dýrmæt næring fyrir aðrar tegundir. Þörungar eru um margt sérstakar lífverur sem lifa gjarnan við krefjandi aðstæður, í eyðimörkum, á jöklum, heitum hverum og þar sem við þekkjum þá helst, í sjónum. Þörungar framleiða á bilinu 50-90% þess súrefnis sem við öndum að okkur (talan fer eftir því hver er spurður), innihalda meira af vítamínum en ávextir og grænmeti og eru stútfullir af omega 3 og 6. Talið er að fjölmargar tegundir séu enn ekki greindar og vísindamenn framtíðarinnar eiga því töluvert verk fyrir höndum.
Með þessum fréttum og tilheyrandi hreyfingum er lagður grunnur að nýjum atvinnuvegi á Íslandi og einstakt tækifæri gefst á að vanda til verka allt frá grunni, enda geta fjörunytjar tæplega verið sjálfbærar ef þörungataka verður óhófleg.
Hyndla (sem var jötunmey í Eddukvæðum) er fyrirtæki sem ungir og framsýnir ellilífeyrisþegar hrundu af stað fyrir nokkrum árum þegar þeir luku sínum fyrri störfum. Hjá Hyndlu er séríslensk tegund þara, klóblaðka, ræktuð í kerjum á landi með borholusjó og hefur tilraunastarfsemi þeirra gengið afar vel það sem af er. Gaman er að fá innsýn inn í starfsemina á vef þeirra og í þessu innslagi úr Landanum frá 2018.
Ljúkum meðmælunum á að minna á þaraböð sem við mæltum með síðasta vetur og að upplagt er að splæsa einu á sig á haustmánuðum. Til gamans má geta að það voru þaraböðin í Sligo á Írlandi sem voru kveikjan að því að Slíjm setti upp tímabundin þaraböð við Gróttu, en upphaflega voru það einmitt Keltarnir sem nýttu þörunga í Evrópu og formæður okkar fluttu þá þekkingu með sér til Íslands eftir að hafa verið hrifsaðar burt úr heimahögum sínum af norrænu óróaseggjunum.
Með haustkveðju,
Edda og Greipur
Skynæfing 3
Ef okkur koma til hugar nýjunar í fréttabréfið, þá finna þær sér gjarnan farveg. Nýlega byrjuðum við að prófa okkur áfram með að deila léttum æfingum sem áskrifendur geta gert ef þá langar. Hér er ein sem tengist efni bréfsins.
Möndulhalli jarðar og staða Íslands á norðurhvelinu útskýra árstíðirnar og nú þegar jörðin heldur áfram ferðalagi sínu um sólina færumst við fjær henni og svífum inn í dimmari og kaldari mánuði ársins. Um þetta leyti eru birtuskilyrði á Íslandi með því fegursta sem finnst og við bjóðum ykkur kæru áskrifendur að veita ljósaskiptunum og litadýrðinni sérstaka athygli. Leikið ykkur með að finna orð, liti eða efni sem geta átt við í þessum aðstæðum eða lýst þeim. Skráið hugrenningarnar með frjálsri aðferð.
Og eitt enn:
Sáuði tíðindin að austan? Borgarlíffræðingurinn og nýr gestapenni Eddu og Greips, Snorri Sigurðsson, ræður sér ekki af kæti yfir fréttum af nýjum landnema sem reyndar hefur valið frjósöm héröð Austurlands en það er hinn glæsilegi fugl, grátranan. Trönupari tókst að koma unga á legg í sumar og verður spennandi að fylgjast með hvort tignarlegum trönum fjölgi á landinum á næstu árum.