Í sögulegu samhengi
Vandmeðfarnir molar
Sunnudagurinn 8. nóvember
Stórir dómar og fjöldaframleiðsla munu seint leiða til jafnréttis í heiminum. En það að vanda sig í vali og gjörðum, gæta réttlætis, mildi og miskunnar líklegra til gæfusamari tíma. Við gluggum í nýútkomna bók og dýfum okkur á kafi í íslensku ullina. Við veltum vöngum yfir ákvörðunum fyrr og nú og hverju gæfulegt er að hlúa að á sérhverjum tíma.
Með sunnudagskaffinu í dag:
I. Blóðberg, nýútkomin bók
II. 100% ull í Hönnunarsafninu
- Af ást til fagmennskunnar, grein
I. Stórir draumar og dómar
Blóðberg eftir Þóru Karítas Árnadóttur
Forlagið gefur út
Galileo Galilei sér fyrst tungl Júpiters í sjónauka, Kepler kynnir lögmál sín um gang reikistjarnanna um sólu, þrjátíu ára stríðið hefst, fyrstu þrælarnir eru fluttir frá Afríku til Jamestown í Bandaríkjunum, Rómeó og Júlía Shakespeares er enn glóðvolg og lítill drengur fæðist á Íslandi. Hér erum við stödd á fyrri hluta sautjándu aldar, í ytri tíma Blóðbergs, sem kom út á dögunum og er fyrsta skáldsaga Þóru Karítasar Árnadóttur. Við mælum með lestri með eyrum eða augum.
Söguna byggir Þóra á sögulegum staðreyndum, sem að mestu eru fólgnar í dómi sem varðveist hefur og kveður svo á að ungri konu, Þórdísi Halldórsdóttur skuli drekkt, en framvinduna saumar hún saman af miklum hagleik. Sagan hefst á áður nefndum atburði svo málalyktir eru lesandanum kristaltærar á meðan á lestri stendur. Sögumaðurinn er Þórdís sjálf og þarna í upphafi sögunnar er litli drengurinn hennar orðinn 10 ára.
Um fjögur hundruð árum síðar lokar kona og móðir í vesturbænum sögu Þórdísar að lestri loknum. Augun eru tárvot og litlir lækir seytla niður kinnarnar. Fyrrnefnd full af þakklæti fyrir sérlega marglaga og fallega skrifaða bók um staðreyndir sem mikilvægt er að gleyma ekki. Uppfull af vangaveltum um náungakærleikann, fyrirgefninguna, óréttlætið. Og líka um fegurðina og sorgina. Ég þerraði tárin, bætti á tebollann og opnaði ruv.is til að leiða hugann annað. Þar fönguðu augun strax það sem mest var lesið þá stundina.
Skjáskot af vef RÚV 2. nóvember 2020. Viðtal við Þóru Karítas um bókina og mögulegt réttarmorð og frétt um skráningu sómalsk-íslenskra systkina á svokallaða utangarðsskrá, sem þar með heimilar Útlendingastofnun (er það ekki úrelt heiti?) að vísa þeim úr landi, jafnvel þó þær 3 og 6 ára litlar trítlur séu fæddar og uppaldar hér á landi og örlögum þeirra sé vísvitandi stofnað í hættu með því að senda þær úr landi. Af hverju ættum við svo sem að gera það?
Okkur birtist dagsljóst að þó fjögur hundruð ár séu liðin frá því að fyrstu þrælarnir voru fluttir frá Afríku til Bandaríkjanna og frá aftöku Þórdísar, höfum við að mörgu leyti ekki komist langt upp úr sporunum og þess má sjá mýmörg dæmi um heim allan og í okkar litla svokallaða velferðarsamfélagi. Hver tími hefur sína birtu og skugga. Skemmst er þó að minnast nýkjörins varaforseta Bandaríkjanna sem er fyrsta svarta manneskjan og konan til að gegna því embætti. Tvö löngu tímabær skref áfram.
Listagagnrýnandinn Jerry Saltz skrifar á instagram: Ladies and Gentlemen - all the Vice-Presidents of the United States.
Þóra fer fallega með tungumálið og kemur sögunni til lesandans í mildum ljúfsárum straumi, sem er hvergi orðum aukinn, eins og skýrleiki og hnitmiðun hafi verið henni í huga við skrifin. Frásagnarmátinn endurspeglar aðalpersónuna Þórdísi sem er ljóslega skörp, skemmtileg, réttsýn, ástrík og mikið náttúrubarn og hefur frásögn sína á þessum orðum.
Ég hef alltaf átt auðvelt með að hrífast, hvort sem það er af fólki eða fjörðum, dýrum eða dögg á grasi, vindinum eða ánni sem liðast fram að sjó. Það var því viðbúið að ég heillaðist af honum við fyrstu kynni...
Trúin og kærleikurinn spila veigamikinn þátt í sögunni og Þóra sem er ekki bara leikari og menntuð í ritlist er einnig guðfæðimenntuð, hefur lagt stund á jógakennaranám og er mikill náttúruunnandi. Hún nýtir af kostgæfni eigin reynslu og þekkingu í skrifunum auk þess sem áþreifanlegt er hve mikið grúsk liggur að baki. Nýlega áttu hún og Sigurlaug Margrét fróðlegt spjall um sögulegar staðreyndir, skáldsagnarrýmið, stóra dóm og fleira. Við mælum með lestri á þessari blóðheitu harmsögu sem um leið felur í sér aðrar af ástum, vináttu, uppeldi, náttúrunni, draumum og seiglu ungrar konu á öldum áður. Í útgáfu Blóðbergs er sannarlega vandað til verks í hvívetna og bókin gefin út í fallegu strigabandi. Ætli hún sé ekki góð fyrir 13 ára og eldri!
Við erum að hlusta
Hann ber það með sér að haustið er í algleymingi og vetur á næsta leiti, lagalistinn okkar þessa vikuna. Við bíðum þess að komast í Salinn að hlusta á Beethoven-sónötur og dustum rykið af eldri haustsmellum.
II. Allskonar úr ull
100% ull,
Hönnunarsafni Íslands, Garðatorgi.
Stendur til 31. janúar 2021.
Á áttunda áratugnum óx ullariðnaður á Íslandi mikið og komst á tímabili meðal efstu útflutningsgreina landsins, ásamt fiski og áli. Þar hafði tilkoma íslensks ullarbands sem mátti notast við í prjónavélum skipt sköpum. Prjónastofur voru settar upp víða um land og framleiðsla lopa og bands í miklum blóma. Þegar leið á níunda áratug síðustu aldar fór að halla undan fæti af ýmsum ástæðum. Um einhverjar þeirra má lesa í þessu svari iðnaðarráðherra við fyrirspurn á Alþingi í febrúar 1985.
Nánari skoðun á sögu ullariðnaðar, prjónastofa og útflutnings verður að bíða en nokkra ánægju vakti að heyra fréttir um uppgang í framleiðslu prjónabands vegna mikillar eftirspurnar víða að mitt í heimsfaraldri.
Í inngangi að sýningunni 100% ull sem nú stendur yfir í Hönnunarsafni Íslands segir að íslenska ullin sé umdeild sem efniviður. Sumum finnst hún ómöguleg til vinnslu, aðrir elska eiginleika hennar. Þá er uppruni hennar, sauðfjárbúskapurinn umdeildur.
Það er von okkar að fljótlega gefist gestum aftur tækifæri á að heimsækja sýninguna í Hönnunarsafninu. Á sýningunni gefur að líta fjölbreytt hönnunar- og handverksverkefni sem eiga íslensku ullina sameiginlega. Verkefnin sem sýningarstjórarnir Birgir Örn Jónsson og Signý Þórhallsdóttir hafa valið á sýninguna eru fjölbreytt. Þeim er haganlega komið fyrir í aðalsal safnsins; þetta er í raun mjög hefðbundin sýning þar sem verkunum er stillt upp og fólk getur skoðað og þreifað. Þannig brýtur sýningin kannski ekki blað en er mjög aðgengileg, fræðandi og áferðarfalleg.
Í síðasta fréttabréfi minntumst við einmitt á eitt verkefnanna, vetrarkápu Magneu Einarsdóttur. Ég er sjálfur mjög hrifinn af austfirskum dýnum og púðum frá RÓ sem eru frábært dæmi um fallega hönnun, nýsköpun og faglega framleiðslu. Þar er íslensk ull notuð sem fyllingarefni.
Eins og kannski óskiljanlegar reglur segja til um er sýningin í Hönnunarsafninu lokuð um stundarsakir og þangað til æstur múgurinn fær að hópast í söfn að nýju verður hann að láta sér nægja að hópast í Kringluna. Þangað til má glöggva sig á sýningunni með lítilli vefleiðsögn sem safnið hefur gefið út.
Eitt í viðbót:
Borghildur Sturludóttir arkitekt birti í vikunni sem leið grein um fagmennsku, það að vanda sig og mikilvægi þess að sérfræðingar málaflokka komi að stórum málum:
Þorvaldur Thoroddsen skrifar eftir ferð sína um Múlasýslu árið 1897: „Því miður eimir eftir sums staðar af hinum gamla húsgangshætti, að hugsa eingöngu um stundarhaginn, nokkra aura í svipinn, en láta sér standa á sama, hvort gerður er stórskaði öldum og óbornum.“ (Úr Ferðabók Þ.Th. nr. IV, (2. útg. 1959, bls. 289-290)). Það er vel hægt að færa fyrir því rök að reglugerðin um hlutdeildarlán sem nýlega birtist í samráðsgátt Alþingis herji einmitt á þennan stundarhag – hvernig „reddum við“ íbúðarmálum núna, án þess að horfa til komandi kynslóða?
skrifar Borghildur meðal annars í grein um hlutdeildarlán ríkisstjórnarinnar.
Við hreykjum okkur, réttilega, af því að hafa þríeykið við stjórnvölinn í yfirstandandi faraldri og því ætti að vera deginum ljósara að leita til arkitekta, skipulagsfræðinga og annarra sem hafa sérfræðinmenntun í byggingarlist og borgarskipulagi þegar ráðist er í verkefni af þessari stærðargráðu sem verður mótandi til framtíðar.