Sunnudagurinn 25. apríl
Gleðilegt sumar og takk fyrir samfylgdina í vetur. Sumarfiðringurinn yfirtók líkama okkar í vikunni og við iðum nú í skinninu að komast út í garð, út í sveit og í úthverfin! Fréttabréf dagsins býður upp á nokkrar stiklur á slíku sumarflakki.
Í fréttabréfi dagsins:
I. Góði hirðirinn í Bíó Paradís,
- Við erum að hlusta
II. Kartöflugarðurinn heima,
III. Miðja alheimsins í Hamraborg.
I. Bíóferð í Ísafjarðardjúp
Góði hirðirinn,
Bíó Paradís, Hverfisgötu 54.
Frumsýnd 29. apríl.
Í vikunni átti ég leið um Ísafjarðardjúp. Það var stafalogn og í stöku firði rigndi dulítið í hafið. Annað gáraði ekki hafflötinn. Þegar ég var um það bil hálfnaður út Djúp varð ég var við nýjan hlut á leið sem ég þekki frekar vel. Upp í fjöru við minni Ögurvíkur var kominn stærðar bátur. Þá mundi ég að þessi bátur, Eiður ÍS-126, var fluttur þangað nýlega en hann skemmdist í snjóflóði sem féll við Flateyri í janúar í fyrra.
Eiður hefur sum sé siglt sína hinstu ferð og hallar nú undir flatt þarna í fjörunni. Ofar í landinu stendur reisulega bæjarhúsið að Garðsstöðum. Einu sinni fyrir löngu hélt ég að þar væri fermingarveisla en veit núna að við Garðsstaði fer fram umfangsmikil söfnun, mest bíla en greinilega líka einhverra skipa.
Lífið á Garðsstöðum er viðfangsefni heimildamyndar Helgu Rakelar Rafnsdóttur sem var frumsýnd í september á Skjaldborgarhátíðinni sem þá fór fram í Bíó Paradís en annars alltaf á Patreksfirði. Salurinn var eins þétt setinn á frumsýningunni og verða mátti og stemmingin góð.
Góði hirðirinn veitir mjög nána en um leið nærgætna sýn inn í líf fólksins á Garðsstöðum í Ögursveit. Við sem þekktum aðeins til sögunnar bjuggumst kannski við að myndin fjallaði á einhvern hátt um þær deilur eða umræður sem spunnist hafa um bíla- og tækjasafnið við Garðsstaði. Það var í það minnsta eftirvænting að fá tækifæri til að kynnast Þorbirni Steingrímssyni, hirðinum, aðeins nánar.
Myndin líður áfram með reglulega fallegum og hugljúfum hætti. Við kannski kynnumst Þorbirni en hann segir ekki aukatekið orð í myndinni. Á deilur um tilvist bílasafnsins er ekki minnst og stjarna sögunnar er móðir Þorbjarnar sem enn situr Garðsstaði að hluta. Dramatísk spenna í frásögns Helgu Rakelar myndast milli sambýliskonu Þorbjarnar og móður hans; kvöldkaffissenan nokkuð snemma í myndinni er virkilega vel heppnuð.
Það má segja að tveir senuþjófar séu í myndinni. Ættmóðirin annars vegar og hins vegar hljóðmyndin. Huldar Freyr Arnarson hefur nostrað virkilega við hljóðið. Hljóðheimur myndarinnar er allur skapaður með hljóðum úr tækjasafninu; á íhluti úr skraninu á bæjartúninu. Rör, öxlar, boltar og gler verða að hljóðfærum sem gæða myndina ævintýralegum blæ og gera mikið fyrir heildarútkomuna.
Við mælum með bíóferð í Paradís á Góða hirðinn og þannig gæðastund við Djúp.
Við erum að hlusta 🎧
Það kennir ýmissa grasa á lagalistanum okkar þessa dagana, til dæmis sumarlög sem við heyrðum að morgni sumardagsins fyrsta á Rás 1. Titillag Góða hirðisins passar líka við kartöflurækt og svo benti Sigrún Eðvaldsdóttir okkur á góða upptöku á fiðlukonserti Beethovens sem hún ætlar að spila með Sinfóníunni í lok maí.
II. Kartöflugarðurinn heima
Vinnustofan í garðinum,
Vorverk.
Við tökum næstu skref á vinnustofunni í garðinum. Sitthvað er farið að spretta og ætli illgresið sé þar ekki fyrirferðarmest í mínum garði. Það er fljótsprottið, þrautseigt, og harðgert og virðist vilja lifa með okkur. Því líður vel. Rabarbara- og bóndarósarhnýðin eru fullu fjöri og ýmsir lyklar og hnoðrar farnir að grænka. Ég hef tekið ákvörðun um að vingast við illgresið og leyfa því að vaxa hóflega innan um aðrar tegundir sem gróðursettar hafa verið og matjurtir sem ég forrækta og planta út. Verður það því frá og með nú skilgreint sem góðgresi.
Ýmsar vefsíður og spjallhópar á bókinni fjalla um villiræktun og virðist það vera nýjasta tíska í garðyrkjunni. Að hlusta á náttúruna og yrkja jörðina í takt við óminn. Hin írska Mary Reynolds fetar í fótspor forvera sem ganga svo langt að vilja endurvekja (re-wilding) ræktuð svæði með það að markmiði að einungis frumbyggjaplöntur vaxi þar og stuðla þannig að staðbundnum líffræðilegum fjölbreytileika þar sem jafnvægi ríkir og ágengar tegundir víkja. Okkur vantar enn íslenska þýðingu á re-wilding, sem David Attenborough notaði einmitt í frásögn sinni í A Life on our Planet sem við fjölluðum um nýlega en hugtakið gengur lengra en það sem við þekkjum sem vistheimt, en það er nú útúrdúr.
Nú fer að líða að því að hætta á næturfrostum líði hjá og þá er hægt að huga að kartöfluræktun. Plöntur hafa þróað margvíslegar aðferðir til að viðhalda eigin tegund og njótum við þeirrra nánast daglega þegar við gæðum okkur á hnetum, ávöxtum, grænmeti og ýmsum fræjum sem við aðrar aðstæður hefðu getað spírað og orðið hluti næstu kynslóðar viðkomandi tegundar.
Kartöflur, eða jarðepli, þó það heiti hafi aldrei náð fótfestu, eru jarðstöngulhnýði. Til fróðleiks eru epli þó allt öðruvísi aldin, þau eru skinaldin þar sem blómbotninn bólgnar og vex utanum belg frævunnar og myndar safaríkt aldin.
Kartöflur eru þannig forðalíffæri kartöfluplöntunnar og sá staður sem plantan safnar í sykrum sem verða til við ljóstillífun og er umbreytt í sterkju. Hnýði kartöfluplöntunnar er til þess gert að geta lifað af erfið tímabil, svo sem vetrarkulda og þurrk og tryggir tegundinni áframhaldandi afkomu sína.
Í hverju auga sérhverrar kartöflu er vaxtarbroddur, lítill vísir að nýrri kartöfluplöntu sem getur spírað. Til að fresta spírun er hægt að geyma kartöflur í svala og myrkri, kartöflur eru nefnilega ljósspírandi tegund. Þegar líður að vori er útsæðið dregið fram og leyft að spíra. Spíran vex svo og myndar plöntu sé hún sett í mold og vökvuð. Forðinn í hnýðinu dugir til að mynda fyrstu laufin sem gera plöntuna sjálfbjarga. Plantan ljóstillífar yfir sumarið, myndar rætur og mikið blaðskrúð. Þegar líður á sumarið veit hún að vaxtartíminn styttist í annan endann og tekur að mynda ný jarðstöngulhnýði sem geyma erfðaupplýsingar og forða fyrir næstu kynslóð til að vaxa úr grasi. Kartöflur verða til. Sjálf plantan er einær.
Ráðlagt er að rækta ekki kartöflur í sama beði mörg ár í röð, heldur skipta reglulega um ræktunarstað. Það tryggir jafnvægi næringarefna og hæfilegt sýrustig í jarðveginum. Kartöflur þrífast best í næringarríkri mold, þetta verða nokkuð stórar plöntur og þær taka vel til sín af bæði næringarefnum og vatni. Gott er að bæta næringarefnum í jarðveginn áður en kartöflur eru settar niður, til dæmis hrossataði sem veðrast hefur í dágóðan tíma, moltu eða álíka. Ekki er ráðlagt að nota neinar nýjar lífrænar leyfar (trjákurl, óveðraðan húsdýraáburð eða slíkt) þar sem fyrsti hluti niðurbrotsferlisins tekur nitur úr jarðveginum sem er plöntum nauðsynlegt til vaxtar.
Sé gróðursett í nábýli við mikla kattabyggð er óvitlaust að kaupa malaðan pipar og strá yfir beðið eftir gróðursetningu til að fæla kisana frá. Kettir hafa gaman af þrautum og meðal annars þeirri að grafa upp kartöflur, svo ekki sé minnst á annað sem þeim gæti dottið í hug að gera í fína beðinu. Einnig mætti breiða yfir beðið með jarðvegsdúk sem hleypir ljósi í gegn, rétt á meðan grösin koma upp.
Mikilvægt er að huga vel að hæfilegri vökvun, sér í lagi á þurrkadögum. Plönturnar í matjurtagarðinum þrífast best við jafnan raka og segja má að það versta af öllu fyrir plöntur sé vatnsskortur.
Fyrir þá sem eru mikið á ferðinni eða vilja vera frjálsir frá því að fylgjast með breytileika í veðurskilyrðum er hægt að kaupa einföld vökvunarstýrikerfi sem henta bæði fyrir matjurtagarða og ræktun í pottum og kerjum.
Kartöflur er hægt að rækta á litlum og stórum skala, í matjurtagarði eða jafnvel í pokum eða pottum.
Ein leið er að verða sér út um par af vel stórum plastpottum. Skera glugga í annan og smella ofan í hinn. Gott er að setja tauklút í botninn (t.d. af gömlu koddaveri) til að forðast subbuskap á svölunum og dálítið af hekluvikri til að tryggja rótunum gott aðgengi að súrefni sem er þeim nauðsynlegt til öndunar. Spírandi kartafla, útsæði, er sett í pottinn, mold undir og yfir. Þegar að því kemur að kanna uppskeruna er innri potturinn tekinn upp úr og hendinni laumað inn um gluggann til að sækja nokkrar brakandi ferskar til að bera á borð með síðsumarbleikjunni.
Við mælum með að kaupa útsæði frekar en að láta spíra sjálfur. Það tryggir okkur gegn plöntusjúkdómum sem eru nokkuð algengir í kartöflum þó þeir séu misalvarlegir. Komi upp plöntusjúkdómur í kartöflum getur tekið fjölmörg ár að uppræta hann úr jarðveginum. Hjá Garðyrkjufélagi Íslands, í vefverslun, er hægt að kaupa útsæði í hóflegu magni og í boði eru mörg yrki sem við erum spennt að prófa, gul, rauð, hvít og blá. Áhugasömum bendum við á hóp áhugafólks um kartöfluræktun á bókinni þar sem mikið af fróðu fólki deilir úr brunni sínum.
III. Miðja alheimsins í Hamraborg
Miðja alheimsins,
Midpunkt, Hamraborg 22, Kópavogi.
Sýningaröðin stendur til 22. maí, 2021.
Við förum nú rúnt í villta vestrinu. Í Hamraborginni í Kópavogi og nærumhverfi hennar má gera sér glaðan dag. Í Gerðarsafni er haldið úti sýningum sem endranær og þar mun Reykjavík Roasters opna fljótlega. Steinsnar er Salurinn með sín góðu salarkynni ásamt bókasafninu og náttúrufræðistofunni sem bæði eru barnvæn og hafa margt að geyma. Ærslabelgurinn í bakgarði þessara stofnana vekur síkæti ungra sem aldinna enda er mjög hressandi að hoppa og skoppa á slíkum undragrip, sér í lagi fyrir okkur sem eldri erum en tvævetra.
Midpunkt er listamannarekið sýningarrými sem starfrækt hefur verið í Hamraborginni um nokkurt skeið. Þar við hliðina á er í bígerð að opna nýjan veitingastað Hare Krishna, en eigendur hans leigja einmitt Midpunkt rýmið sem hér um ræðir. Þar er haldið úti sýningum listamanna úr ólíkum áttum og hefur dagskráin verið nokkuð fjörug og sannarlega fjölbreytt. Sýningarnar standa hins vegar yfir í tiltölulega stuttan tíma og það hefur því reynst okkur erfitt að koma þeim fyrir í fréttabréfinu. Við tökum því sénsinn og mælum með yfirstandandi sýningarröð, ljóslega án þess að hafa séð þær hverja fyrir sig og bendum á að hér er um að ræða listamenn snemma á sínum ferli að sýna á tilraunakenndum vettvangi. Fullkomið tækifæri til að setja puttann á púlsinn.
Sýningaröðin ber yfirskriftina Miðja alheimsins og er samstarf í samstarfi. Myndlistardeild Listaháskólans og listfræðideild Háskóla Íslands eiga í góðu samstarfi og standa árlega fyrir námskeiði í sýningagerð og nú var komið á samstarfi við Midpunkt. Námsleið á MA stigi í sýningagerð hefur einnig verið komið á laggirnar í LHÍ og eru það meðal annarra nemendur á henni sem taka þátt í sýningaröðinni.
Sýningastjórnun er í sjálfu sér mjög ungt fag á Íslandi og hér búa enn sem komið er fáir sem numið hafa sýningarstjórnun. Mikil hefð er hérlendis fyrir því að listamenn gangi í öll þau hlutverk sem tengjast sýningahaldi og sýningarstýri sýningum á meðan saga sýningarstjórnunar sem sérhæfðs fags er orðin löng og rótgróin í útlandinu. Þetta á reyndar við um fleiri hlutverk sem tengjast myndlistinni svo sem myndlistarráðgjafa (art advisors) sem er þekkt starfsheiti í útlandinu en varla til á Íslandi. En það er nú önnur saga en ég fagna því að nú hafi verið lagt úr vör með nám í sýningagerð.
Sýningastjórar Miðju alheimsins eru Ari Alexander Ergis Magnússon, Alexandra Mist Árnadóttir og Mio Starasen Högnason og sýnendur nemendur í MA og BA námi í myndlist og listfræði. Yfirstandandi sýning er í höndum MA nemans Tinnu Guðmundsdóttur sem hefur verið virk í myndlistarlífinu á Íslandi alllengi og gegnt ýmsum hlutverkum og var meðal annars forstöðumaður í Skaftfelli listamiðstöð austurlands á Seyðisfirði um þónokkurt árabil. Næsta sýning verður Þórunnar Dísar Halldórsdóttur sem útskrifast úr BA námi í vor. Hún er sannarlega ein af þeim sem ég er forvitin að fylgjast með í framtíðinni. Martha Haywood og Jasa Baka halda þá hvor sína sýninguna og sýningaröðinni mun ljúka með eins dags sýningunni Bara opnun þann 22. maí, sem verður í höndum tveggja frjórra útskriftarnema úr BA námi og gæti orðið eftirminnileg. Hér er því jafnvel komið tilefni til að eiga fleiri en einn dag í Hamraborginni!
Midpunkt stendur einnig fyrir því sem þau kalla residensíu á Instagram sem er gaman að fylgjast með og er innleg sérhvers listamanns vistað sem hápunktur (highlight) á síðunni þeirra. Þar má fá skemmtilega innsýn inn í hugarheim hinna ýmsu listamanna í þessu frjálslega og opna formi sem instagram story er. Mun skemmtilegri insta story hér á ferð en endalausar yfirtökur þar sem fólk hellir upp á kaffi.
Áður en hoppað er í strætó á heimleið er upplagt að kíkja við í Antíkbúðinni í von um að detta í lukkupottinn og grípa sér afskorin blóm í Átján rauðum rósum. Þar er mikið úrval blóma frá íslenskum blómabændum sem eru í mikilli sókn þessi árin og úrvalið ævintýri líkast. Við horfum svo björtum augum til framtíðar þegar borgarlínan verður komin og við getum skotist og átt fleiri sæludaga í Hamraborginni.
Með sumarkveðju,
Edda og Greipur
Hlaðvarpssarpurinn 📻
Gamlar og nýjar fréttir úr heimi út- og hlaðvarps sem við sögu hafa komið hjá okkur á þessum síðum.