Sunnudagurinn 31. janúar
Það kom að því. Í dag sendum við þrjá nokkuð hefðbundna menningarmola í fyrsta skipti í langan tíma. Við ætlum sum sé að leyfa okkur að mæla með þremur viðburðum í kvikmyndahúsi, galleríi og tónleikasal. Því til viðbótar laumum við tveimur litlum molum með sem krefjast þess ekki að áskrifendur stendi upp frá tölvuskjánum.
Með sunnudagskaffinu í dag ☕️
I. Sæla eftir Ragnar Kjartansson í King&Bang,
II. Sinfóníutónleikar með Stuart Skelton,
- smá millimál: Ferðalag frá Dalatanga til Panicale,
III. Druk, kvikmynd Thomas Vinterberg.
- Eitt enn: Bjartar sveiflur saman fyrir Seyðisfjörð.
I. Sorg og sæla
Sæla, Ragnar Kjartansson,
á sýningunni Dýpsta sæla og sorgin þunga
Kling&Bang, Marshallhúsinu.
6. febrúar 2021, 12.00–24.00 (opin til 14. mars).
Inngangur að sælumola. Mig langar að vekja athygli á skúlptúrum Margrétar Dúadóttur Landmark á samsýningu fjögurra listamanan í Kling&Bang. Þeir fengu mig til að hlæja og undrast á sama tíma og eru einfaldlega fantagóðir. Ég ímynda mér að krakkar gætu haft gaman af þeim og vangaveltum sem upp kunna að koma í návist þeirra. Teikningar Höllu Birgisdóttur á sömu sýningu birta margar kunnuglegar aðstæður og þanka, dregnar upp með ákveðnum blýantsdráttum og auðvelt er að svífa á milli þeirra, gleðjast og hryggjast yfir myrkviðum mannsins og botnlausri birtu. Sannarlega efni í annað samtal. Una Björg Magnúsdóttir er einn af sýningarstjórunum og hún spjallaði við Guðna Tómasson í Víðsjá á dögunum um sorgina og henni nátengdri sælu.
Sæla er nýtt myndbandsverk Ragnars Kjartanssonar sem nú er hluti af þessari sömu sýningu í hinu þrautseiga listamannarekna Kling&Bang í Marshallhúsinu. Verkið er tekið upp í borg englanna fyrir um tveimur árum síðan á Fluxus Festival Los Angeles-fílharmóníunnar og með annað aðalhlutverkið fer sópranin Laurel Irene, sem fer stórkostlega með það, ómar eins og guðdómurinn og fyrirgefningin sjálf eins og Ragnar orðar það í samtali við Guðna í Víðsjárviðtali samhliða því fyrrnefnda. Hitt aðalhlutverkið er í höndum okkar eina sanna Kristjáns Jóhannssonar sem í hópi fleiri óperusöngvara og hljóðfæraleikara endurtaka í sífellu síðustu aríuna úr Brúðkaupi Figaros (1786) eftir W.A. Mozart. Arían ein og sér er litlar þrjár mínútur, rétt eins og gott popplag, gullfalleg og hádramatísk. Í verki Ragnars er hún síendurtekin í 12 klukkustundir og við það verður eilítill galdur, ólgandi seiður af tilfinningum og feðraveldi. Ég skildi svo sem ekkert í textanum nema „perdona, perdona“, en það þarf jafnvel ekki til, við þekkjum söguna. Það er nefnilega þetta með tungumál listarinnar og endurtekninguna, sem vissulega er endurtekið stef í verkum Ragnars, sem kemur innihaldinu vel til skila.
Ragnar Kjartansson, Sæla, 2020. Myndbandsverk, 11 klst, 59 mín og 25 sek. Tekið upp í REDCAT á Fluxus Festival LA Phil í umsjón Christopher Rountree 25. maí 2019, upphaflega gert fyrir Performa 11. Birt með góðfúslegu leyfi listamannsins, Luhring Augustine, New York og i8 Gallery, Reykjavík.
Sæla (Bliss) var fyrst flutt í Þjóðleikhúsinu fyrir mörgum árum síðan, svo mörgum að ég fann ekkert um það á internetinu. Man vel eftir tilfinningaþrunginni stemningunni, íburðarmiklum búningunum og úthaldinu. Kom tvisvar ef ekki þrisvar og dvaldi nokkuð lengi hverju sinni og andrúmsloftið var síkvikt enda þótt sama arían í flutningi sama fólksins í sömu sviðsmynd væri óbreytt, þá breyttist upplifunin jafnhliða því sem tíminn leið. Upptaka af gjörningnum var sýnd á gjörningalistahátíðinni Performa í New York 2011 á meðan uppsetningin í LA var miðuð að því að búa til myndbandsverk með tilheyrandi fjölda kvikmyndatökuvéla og öðrum tæknilegum og listrænum útfærslum.
Sjötta febrúar næstkomandi mun Kling&Bang hafa opið frá hádegi til miðnættist og verður verkið spilað frá upphafi til enda. Við sjáum okkur leik á borði, enda ekki á hverjum degi þar sem slíkt tækifæri gefst til að anda einu verki svo djúpt að sér. Við mælum með að koma snemma, dvelja dágóða stund. Rölta um húsið á aðrar sýningar sem þar eru. Ef þið hafið ekki komið í sýningarrými Ólafs Elíassonar í suðurhluta hússins þá er reglulega gaman að skoða það og eins yfirstandandi sýningu í Nýlistasafninu, „Veit andinn af efninu?“.
Kíkja aftur inn. Skoða hin verkin á sýningunni aftur. Uppgötva eitthvað nýtt. Kaupa bókverkið sem fylgir sýningunni – það er æðislegt. Skoða gaumgæfilega teikningar Anne Carson sem er fjórði listamaðurinn sem á verk á sýningunni. Hún skrifar textana í bókverkinu sem er samsett úr fjölmörgum póstkortum svo úr verður lítill múrsteinn. Í textanum segir af samtali stúlku og munks á fjalli og hugrenningum hennar en á milli söguspjaldanna eru fallegar ljósmyndir og kyrrmyndir af verkum allra listamannanna á sýningunni. Sagan í bókverkinu er nátengd teikningum Anne sem eru fyrstu myndverkin sem hún setur í ramma og sýnir. Í samtali undraðist hún yfir mætti innrömmunar en svo mikið veit sú sem þetta skrifar að ekkert verk verður gott af því einu saman að fara í ramma. Tjáningarform hennar á þegar langri starfsævi hefur fyrst og fremst verið tungumálið sem hún notar svo flæðandi og fallega til að miðla forvitnilegum hugmyndum sínum en hún hefur alltaf unnið að tvívíðum verkum í mynd samhliða, þó þau hafi lítið komið fyrir sjónir fólks. Textarnir eru á ensku og í íslenskri þýðingu Ingibjargar Sigurjónsdóttur í bókverkinu.
„Til hvers er tíminn? spyr hún munkinn. Tíminn kemur í veg fyrir að allar mínúturnar séu núna, segir hann.“
Þegar hér er komið sögu mætti hugsa sér að trilla niður fallegu tröppurnar, njóta arkitektúrsins, spá í gluggana og af hverju þeir eru svona margir. Hitta vin í köku og kaffi á jarðhæðinni. Skoða bókverkið saman, lesa upphátt og bjóða kaffifélaganum með upp. Dagurinn má gjarnan líða svona fyrir mér, í eigin sælu. Við mælum með að vera á staðnum á lokamínútunum og upplifa stemninguna meðal flytjenda og gesta eftir hálfs sólarhrings endurtekningu á fyrirgefningunni.
Eftir okkar bestu vitund, mun ekki þurfa að bóka tíma. Ókeypis er inn, en tekið á móti frjálsum framlögum í töfrakassann við innganginn. Ef svo ólíklega vill til að þú lesandi góður sért staddur í New York, þá opnaði sýning á verkinu samtímis í galleríi Ragnars þar í borg, í Bushwick útibúi Luhring Augustine.
Við erum að hlusta 🇮🇸
Undir venjulegum kringumstæðum hefði tónlistarhátíðin Myrkir músíkdagar nú staðið sem hæst. Við höfum því raðað saman íslenskri tónlist til að hlusta á, glænýrri og aðeins eldri. Vonum um leið að af hátíðinni verði í apríllok.
II. Íslandsvinir
Stuart Skelton syngur Wagner,
Sinfóníutónleikar í Eldborg.
Fimmtudaginn 25. febrúar kl. 20.
Það fór um mig gæsahúð fyrr í þessum mánuði þegar ég hafði komið mér fyrir í sæti mínu í Eldborg og Sinfóníuhljómsveit Íslands samstillti hljóminn fyrir tónleika. Hann er auðvitað auðþekkjanlegur hljómurinn sem heyrist þegar hljómsveitin stillir sig og fyrir þá sem fara alloft á tónleika ekkert mjög merkilegur. En á þessari stund sannaðist hið fornkveðna að enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur.
Annars er helst frá því að segja að heimsóknin á sinfóníutónleikana var reglulega ánægjuleg. Í Hörpu er vel gætt að sóttvörnum, langt er milli tónleikagesta, grímuskylda á tónleikum og ekkert hlé svo tónleikagestir hittast lítið. Þetta slær auðvitað aðeins á heildarupplifunina en breytir engu um tónlistina. Og þrátt fyrir grímurnar er gleðin bráðsmitandi.
Við ætlum því að mæla með tónleikaferð 25. febrúar. Á tónleikunum koma fram með Sinfóníuhjómsveit Íslands þrír reglulegir Íslandsvinir. Julia Hantschel er óbóleikari, leiðir óbódeild sinfóníunnar og hefur gert síðan 2018. Hún leikur einleik í sjaldheyrðum tékkneskum óbókonserti eftir Bohuslav Martinů. Hljómsveitinni stjórnar aðalhljómsveitarstjórinn, hin finnska Eva Ollikainen. Hún tók við starfinu í september og til stóð að bjóða hana velkomna með glæsilegu tónleikaári. Hún kom þó í haust og stjórnaði nokkrum tónleikum og verður í Reykjavík í febrúar með tónsprotann í hendi.
Ástralski stórsöngvarinn Stuart Skelton kom hingað fyrst 2015 til að syngja með Sinfó á Listahátíð í Reykjavík. Það má segja að hann hafi fengið töluvert sterkt smit af Íslandsbakteríunni, svo sterkt að hann hefur dvalið á Íslandi meðan heimsfaraldurinn geysar ásamt íslenskri konu sinni.
Þegar Stuart kom hingað 2015 söng hann titilhlutverk óperu Benjamins Brittens Peter Grimes. Það þótti tíðindum sæta enda talað um Skelton sem fremsta söngvara á sínu sviði og í raun hinn eina sanna Peter Grimes samtímans. Óperan var flutt í heild sinni í eftirminnilegri tónleikauppfærslu þar sem allir söngvararnir sátu fremst á sviðinu og hljómsveitin fyrir aftan. Á veggnum fyrir ofan senuna voru svo fallegar sjávarmyndir. Án efa ein mesta óperuminning þess sem þetta ritar.
Hér syngur Stuart Skelton aríu úr óperunni Peter Grimes með Óslóarfílharmóníunni.
Á tónleikunum 25. febrúar syngur Stuart Skelton verk eftir Wagner, falleg ljóð samin til ást- og velgjörðarkonu tónskáldsins og svo lokaaríu óperunnar hans um Tristan og Ísoldu. Wesendonck-ljóðin voru samin þegar Wagner vann að óperunni – hann kallaði þau meira að segja æfingu fyrir Tristan og Ísoldu.
Kórónu-tónleikar Sinfóníuhljómsveitar Íslands eru stuttir, aðeins um klukkustund og án hlés eins og ég nefndi hér að ofan. Það er ekki þétt setið og því sætaframboðið óvenju takmarkað. Því gæti verið snjallt að tryggja sér miða hið fyrsta.
Smá millimál 🍇
Við hnutum um fallegan myndaþátt á vef bandaríska stórblaðsins New York Times í vikunni. Þar er tekið hús á vitaverðinum Marsibil á Dalatanga. Myndaþátturinn er hluti af stærri greinaflokki, The World Through a Lens, sem hóf göngu sína hjá blaðinu í mars á nýliðnu ári. Flokkurinn er viðleitni blaðsins til að gefa lesendum tækifæri á að ferðast í huganum með hjálp ljósmyndara um allan heim.
Það var kalt í vikunni sem leið og kannski Dalatangi að vetri ekki draumaáfangastaður okkar akkúrat núna. Hugsanlega líka vesen að komast yfir Jökulsá á Fjöllum og hvaðeina.
Við grúskuðum því aðeins í greinaflokknum í von um smá hita og sól. Ákváðum að stoppa stutt á fámennum og nokkuð afskekktum eyjum undan strönd Bretlands og komum okkur vel fyrir í ítalska þorpinu Panicale í Úmbríu.
Við getum ekki beðið eftir að fá að taka okkur sæti í Teatro Caporali. Mynd: Barry L. Schwartz fyrir New York Times.
III. Tvær hliðar dagdrykkju
Druk, Drykkja, eftir Thomas Vinterberg
Bíó Paradís, Háskólabíó, Laugarásbíó, Borgarbíó Akureyri
Tilfinningin að fara aftur í bíó var æðisleg. Keypti mér Anton Berg og settist spennt niður í selskap góðra vinkvenna úr menntó. Það var uppselt en í ljósi aðstæðna samt fámennt og líkt og hjá Sinfóníuhljómsveitinni fyrirtaks vel að skipulaginu staðið af hálfu Bíó Paradísar sem nú er glæsilegra en aldrei fyrr, nýuppgert og flott. Það er eins gott að vel fór eftir annars tvísýna tíma í Paradís. Við tóku líka eftir því að nú er hægt að skrá sig í Heimabíó Paradís og nýta fína flatskjáinn fyrir góðar myndir. Fátt jafnast þó á við að sjá góða mynd í bíó.
Við fengum fyrirmæli frá vinkonu úr hópnum sem býr í Kaupmannahöfn að drífa okkur saman á þessa tilteknu mynd, Druk eftir Thomas Vinterberg med Mads Mikkelsen í broddi fylkingar. Grunnhugmynd myndarinnar byggir á orðum norska geðlæknisins Finn Skårderud, sem spurði í inngangi að bók um vín hvort vera gæti að manneskjan hefði átt að fæðast með hálft prómill af vínanda í blóðinu sem gæfi sjálfstraustinu, sköpunarkraftinum og góðri líðan byr undir báða.
Skemmst er frá því að segja að aðalpersónur myndarinnar, fjórir menntaskólakennarar og jafnaldrar okkar menntaskólavinkvennanna ákveða að láta á þessa hugmynd reyna. Churchill, Hemingway, Roosevelt og margir fleiri hefðu áorkað ýmsu í lífinu með Díonísos sér við hlið. Traust og vinátta eru alltumlykjandi í sögunni sem bræðir saman upplifun þessara tveggja kynslóða á vínandanum, menntaskólakrakkanna og kennaranna. Ætla má að ómögulegt hefði verið að takast á við þessi viðfangsefni án þess að ástin í öllum sínu litríki kæmi við sögu og það gerir hún sannarlega.
Þemalag myndarinnar er eftir dönsku strákahljómsveitina Scarlet Pleasure sem eftir nokkra hlustun eiga talsvert af fínum lögum.
What a life, what a night
What a beautiful, beautiful ride
Don't know where I'm in five
But I'm young and alive
Fuck what they are saying, what a life
Textasmíðin einföld en heiðarleg og minnir helst á Frelsið með Nýdönsk sem þó skartar öllu fleiri slaufum og krullum í textanum. Ég ferðast aftur til partýgleði í fortíðinni þar sem Frelsið var sungið hástöfum við hin ýmsu tækifæri. Prómill komu vissulega gjarnan við sögu. Það var kannski ómeðvitað en er mér kristaltært núna að einlægur frelsissöngur þessara þyrstu vinkvenna í Kaupmannahöfn manifesteraði tímamót; nýtt þroskastig og sjálfstæði. Við stóðum á eigin fótum, öll eilífðin framundan og við vorum til í lífið, sólgnar í það. Þetta er alveg sérstök tilfinning og mér finnst við lánsamar að hafa upplifað hana þá, og svei mér hvort hún blundar ekki enn í brjóstum okkar.
„Hvis man ikke tillader sig selv at miste kontrollen, taber man sig selv“ segir Thomas í viðtali og vísar í danska heimspekinginn Søren Kierkegaard. Dönskuæfing og viðtal við leikstjórann, mælum með að fara fyrst í biffen og hlusta svo.
Lánið leikur þó misjafnlega við og er það nú svo að þegar tökur á myndinni voru nýhafnar lentu eiginkona Vinterberg og dóttir á menntaskólaaldri í bílslysi. Dóttirin lifði slysið ekki af og er myndin tileinkuð henni Idu. Handritinu var breytt lítillega og Thomas fékk bekkjarfélaga Idu til að leika í myndinni sem þau og gera með miklum sóma. Leika sjálf sig og koma þessum tímamótum í lífinu vel til skila með öllum þeim blæbrigðum sem því fylgja; hæðum, lægðum og nýfengnu frelsi alls óvitandi hvar heimurinn mun geyma þau eftir fimm.
Druk hefur leitað talsvert á huga minn eftir bíóferðina. Hún vakti upp hugleiðingar um svo margt í eigin lífi og umhverfinu. Þakklæti fyrir vináttu þar sem kærleikur, traust og mildi ríkja. Tækifærin, heimilisglaðlyndið og góða heilsu. Marinerað samfélagið sem virðist oft stýrast af fíkn, hvort heldur er í peningamálum, líkamsrækt, útsöluæði, súrdeigsbakstri eða hverskins æðum. Það er eins og okkur sé meðalhófið illmögulegt þó ég sé sannfærð um að nú séu lóðin að jafnast á milli vogarskálanna, lappirnar að lenda á jörðinni. En svo verður nú um alla eilífð að fleiri hliðar eru á öllu og sjaldnast ein rétt. Við sláum botninn í þessar hugleiðingar með upprifjun á frelsi.
Það er gott að eiga kost á því
Að geta komist í náið samband
Við náttúrunnar leyndardóma
Frelsið er yndislegt
Ég geri það sem ég vil
Skyldi maður verða leiður á því
Til lengdar að vera til?
Hlýjar kveðjur,
Edda og Greipur
Eitt enn…
Rafræna listahátíðin Saman fyrir Seyðisfjörð hefur staðið yfir undanfarið. Formið er snjallt, listamenn bjóða gestum upp á myndband með flutningi myndlistar og tónlistar. Með því hvetja þeir hátíðargesti til að gefa söfnun fyrir Seyðisfjörð gaum. Atriði hátíðarinnar eru aðgengileg til miðnættis í dag. Þeirra á meðal þetta sem fylgir hér. Hljómsveitin Bjartar sveiflur tekur lagið á Eiðistorgi með óvæntum enda.